TS. Huỳnh Công Tú
1. Đặt vấn đề

Trong suốt cuộc đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm đặc biệt và tin tưởng vào vai trò của thế hệ trẻ trong sự nghiệp cách mạng của dân tộc. Người đã khẳng định vai trò quan trọng của thanh niên trong sự phát triển và trường tồn của dân tộc, và luôn đặt niềm tin sâu sắc vào sức mạnh của thế hệ trẻ. Trước khi qua đời, trong di chúc, Người đề cập đến việc cần bồi dưỡng thế hệ trẻ trở thành những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội [1].

Sau khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được thành lập vào tháng 9 năm 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi Thư đến các học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên, nhấn mạnh rằng công học tập của các em là một phần quan trọng trong việc đưa đất nước Việt Nam đến đài vinh quang và sánh vai với các cường quốc khác trên thế giới. Người đã xác định thanh niên là người tiếp sức cách mạng cho thế hệ tiền bối, đồng thời cũng là người dìu dắt thế hệ trẻ tương lai – tức các cháu nhi đồng.

Điểm nhấn về việc quan tâm đến thế hệ trẻ của Chủ tịch Hồ Chí Minh được thể hiện rõ trong tư tưởng của Đảng ta trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng. Đảng ta đã quan tâm đến vị trí và vai trò của thế hệ trẻ, xác định thế hệ trẻ là lực lượng xung kích của cách mạng. Công tác thanh niên được coi là vấn đề sống còn của dân tộc, luôn được đẩy mạnh và phát huy vai trò của thanh niên trong đấu tranh giải phóng dân tộc và sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Điều này được thể hiện rõ qua Nghị quyết số 25-NQ/TW ngày 25/7/2008 của Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa X) về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Nghị quyết này nhấn mạnh vai trò của thanh niên trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, và xác định thanh niên là một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập quốc tế và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Chăm lo, bồi dưỡng và giáo dục thanh niên thành lớp người “vừa hồng, vừa chuyên” theo tư tưởng Hồ Chí Minh được coi là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị dưới sự lãnh đạo của Đảng. Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, gia đình, nhà trường và xã hội đều đóng vai trò quan trọng trong việc bồi dưỡng và giáo dục thanh niên để họ trở thành những công dân có ích cho đất nước.

Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, giáo dục đạo đức cách mạng cho đoàn viên, thanh niên đầu tiên là để xây dựng lý tưởng và niềm tin cho thế hệ trẻ. Điều này có thể thấy trong bài phát biểu tại Đại hội toàn quốc lần thứ III của Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam vào ngày 24-3-1961. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhắc nhở thanh niên rằng họ cần thấm nhuần tinh thần làm chủ nước nhà và trau dồi đạo đức của người cách mạng. Đạo đức cách mạng là một phẩm chất không thể thiếu trong mọi cương vị và công việc, và nó phải được hướng tới lợi ích chung của giai cấp và nhân dân, nhằm mục đích xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đưa ra những chuẩn mực cụ thể để thanh niên luôn rèn luyện đạo đức cách mạng. Trước hết đó là trung thành, tức là trọn đời trung thành với sự nghiệp cách mạng, với Tổ quốc, với Đảng, với giai cấp. Thứ hai là dũng cảm, không sợ khổ, không sợ khó, phải thực hiện đúng tinh thần “Đâu cần thanh niên có, việc gì khó thanh niên làm”, “gian khổ thì đi trước, hưởng thụ sau mọi người”. Cuối cùng là khiêm tốn, không tự cho mình là tài giỏi, không khoe công, không tự phụ. Từ những chuẩn mực này, Người mong muốn thanh niên luôn luôn rèn luyện và tu dưỡng đạo đức cách mạng, trở thành những người có ý chí kiên cường, trung thành với cách mạng, và sẵn sàng hy sinh cho sự nghiệp cách mạng của đất nước. Điều này đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng lý tưởng và niềm tin cho thế hệ trẻ, đồng thời giúp củng cố nền tảng đạo đức cách mạng cho con người trong xã hội chủ nghĩa.

Thấm nhuần tư tưởng của Người, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa, nâng cao lòng yêu nước, tự hào dân tộc được xem là một nhiệm vụ quan trọng và cần thiết trong quá trình đào tạo và giáo dục thế hệ trẻ của Đảng ta. Những giá trị tinh thần này là cốt lõi của một quốc gia và là nền tảng để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đóng góp vào sự phát triển bền vững của xã hội. Tuy nhiên, do tác động tiêu cực của nền kinh tế thị trường cùng với xu hướng toàn cầu hóa, có nơi, có lúc còn một bộ phận không nhỏ thanh niên có những biểu hiện mất niềm tin, phai nhạt lý tưởng cách mạng, sống thực dụng và xa rời truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc. Do đó, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa, nâng cao lòng yêu nước và tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ trở nên càng cấp thiết hơn bao giờ hết.

2. Những thách thức hiện nay đối với bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa, nâng cao lòng yêu nước, tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ

Hiện nay, việc bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa, nâng cao lòng yêu nước và tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ đang đối mặt với nhiều vấn đề khó khăn. Các vấn đề quan trọng gồm ảnh hưởng của các phương tiện truyền thông, hệ thống giáo dục còn nhiều hạn chế, thiếu sự quan tâm và hỗ trợ của gia đình và sự xuất hiện của các giá trị mới.

Các phương tiện truyền thông như mạng internet, truyền hình và điện thoại di động đã tác động rất lớn đến lối sống và tư tưởng của thế hệ trẻ thông qua các trang mạng xã hội, chương trình truyền hình và các video clip thiếu nội dung tích cực [2]. Mạng internet và các trang mạng xã hội giúp kết nối và chia sẻ thông tin giữa những người quan tâm đến các vấn đề xã hội, tuy nhiên, nó cũng dẫn đến việc lan truyền thông tin sai lệch và tin giả, làm mất sự đồng thuận và gây phân hóa quan điểm trong thế hệ trẻ. Truyền hình có thể làm thay đổi cách nhìn của người xem về các giá trị đạo đức. Chẳng hạn, các chương trình truyền hình về tội ác, bạo lực và các vấn đề liên quan đến tình dục có thể làm cho người xem trở nên nhạy cảm hoặc chấp nhận những hành động không đúng đắn. Điện thoại di động đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hiện đại của chúng ta. Nó có thể giúp chúng ta kết nối với những người thân yêu và cũng là công cụ để tìm kiếm thông tin, giải trí, mua sắm và làm việc. Tuy nhiên, nó cũng có thể dẫn đến sự phụ thuộc, cô độc và làm mất đi sự tập trung [3].

Công tác giáo dục hiện nay vẫn còn nhiều hạn chế, không đáp ứng đầy đủ nhu cầu của thế hệ trẻ trong việc bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa, nâng cao lòng yêu nước và tự hào dân tộc. Một trong những nguyên nhân chính là do công tác giáo dục chưa được đẩy mạnh và coi trọng đúng mức. Nội dung và phương pháp giáo dục còn khô cứng, thiếu sức hấp dẫn, thiếu thực tế và chưa được chọn lọc và tinh gọn sao cho dễ tiếp thu. Vấn đề này cũng phần nào liên quan đến việc không phát huy được tính chủ động, tự giác và rèn luyện của thanh niên. Điều này rất quan trọng để đạt được hiệu quả trong công tác giáo dục. Vì vậy, để giải quyết tình trạng này, cần cải cách các hình thức giáo dục, chú trọng đến việc tăng cường tính chủ động, tự giác và rèn luyện cho thanh niên. Cần chọn lọc và tinh gọn nội dung giáo dục, đưa vào các hoạt động thực tế, hấp dẫn, giúp thế hệ dễ tiếp thu và phát triển tư duy, rèn luyện kỹ năng sống cần thiết.

Thiếu sự quan tâm và hỗ trợ của gia đình cũng là một vấn đề quan trọng trong việc bồi dưỡng giá trị tinh thần cho thế hệ trẻ. Sự xuất hiện của các giá trị mới như tiền tài, sự nổi tiếng, sự thành công về mặt cá nhân đã làm cho thế hệ trẻ ít quan tâm đến các giá trị tinh thần truyền thống và quan trọng hơn là các giá trị vật chất. Cần có các giải pháp để giải quyết các vấn đề này nhằm bồi dưỡng giá trị tinh thần cho thế hệ trẻ, giúp họ phát triển toàn diện và góp phần xây dựng đất nước [4].

3. Các giải pháp để bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa, nâng cao lòng yêu nước, tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ

Trọng tâm của công tác giáo dục hiện nay là tập trung vào việc trang bị cho thế hệ trẻ về những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương và đường lối của Đảng, nhất là Chỉ thị số 42-CT/TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng khóa XI (24-3-2015) và Nghị quyết Trung ương 4 khoá XII (2016). Việc này giúp thanh niên hiểu rõ hơn vai trò của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng trong xây dựng đất nước theo định hướng XHCN và giữ vững lập trường trước những âm mưu, thủ đoạn và hành động chống phá của các thế lực thù địch đối với cách mạng nước ta.

Tuy nhiên, vấn đề đặt ra trong công tác giáo dục hiện nay là cần xác định rõ những tiêu chuẩn cụ thể về lý tưởng cách mạng, đạo đức và lối sống để giáo dục cho thanh niên. Để giải quyết vấn đề này, cần triển khai rộng rãi hơn việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức và phong cách Hồ Chí Minh và các cuộc vận động khác, nhằm xây dựng các giá trị cốt lõi cho thanh niên như trung thành, sáng tạo, khát vọng, dấn thân, tôn trọng và trách nhiệm. Các giá trị này mang tính phổ cập rộng rãi hơn và giúp thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII, tạo điều kiện học tập, lao động, giải trí, phát triển thể lực, trí tuệ cho thế hệ trẻ. Ngoài ra, cần khuyến khích, cổ vũ thế hệ trẻ nuôi dưỡng ước mơ, hoài bão lớn, xung kích, sáng tạo, làm chủ khoa học, công nghệ hiện đại, hình thành một lớp thanh niên ưu tú trên mọi lĩnh vực, kế tục trung thành và xuất sắc sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc.

Để tăng cường chất lượng và hiệu quả của công tác giáo dục thanh niên, cần đầu tư đúng mức cho công tác bồi dưỡng và giáo dục thanh niên. Đồng thời, cần triển khai nghiêm túc và đồng bộ hóa các giải pháp được xác định trong chỉ thị số 42-CT/TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng khoá XI về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thế hệ trẻ giai đoạn 2015-2030. NQTƯ 4 khoá XII cũng đã đề ra các biện pháp tăng cường xây dựng và chỉnh đốn Đảng, đồng thời ngăn chặn và đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện ‘tự diễn biến” và “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Việc này đảm bảo rằng hệ thống chính trị cũng đóng góp vào việc giáo dục và phát triển các thế hệ trẻ tốt hơn.

Công tác giáo dục thế hệ trẻ là trách nhiệm của hệ thống chính trị, trong đó Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh có vai trò quan trọng. Đoàn được giao nhiệm vụ là “trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên” và phải thực hiện tốt công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thanh thiếu nhi. Trong những năm qua, Đoàn đã từng bước đổi mới nội dung và phương thức giáo dục, tập trung vào việc tìm kiếm và truyền cảm hứng từ những người tốt và những hành động tốt. Đoàn cũng phát động các phong trào hành động cách mạng để cung cấp môi trường rèn luyện và cống hiến cho thanh niên. Các cơ quan báo chí, xuất bản của Đoàn đóng góp quan trọng trong việc định hướng và giáo dục thế hệ trẻ. Đoàn cũng sử dụng nhiều phương thức mới để truyền tải các quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng, nhà nước và của Đoàn đến thanh niên, trong đó bao gồm sân khấu hóa và nghệ thuật hóa. Các công cụ truyền thông hiện đại và công nghệ mới cũng được sử dụng để tuyên truyền và vận động thanh niên. Đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên và các đội tuyên truyền ca khúc cách mạng của Đoàn được củng cố, kiện toàn và nâng cao chất lượng hoạt động.

Đề xuất các giải pháp để bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa, nâng cao lòng yêu nước và tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ được chia thành bốn điểm cụ thể:

Trước tiên, tăng cường giáo dục chính trị, tư tưởng, truyền thống cho thế hệ trẻ bằng nhiều hình thức phong phú và đa dạng, với sự tham gia, phối hợp có trách nhiệm của ngành giáo dục, gia đình, đoàn thể và toàn xã hội. Đổi mới nội dung và cách thức học tập lý luận chính trị phù hợp với từng đối tượng đoàn viên. Gắn việc giáo dục đạo đức, lối sống văn hoá với triển khai sáng tạo chỉ thị 05 của Bộ Chính trị về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức và phong cách Hồ Chí Minh”, trong đó đề cao sự nêu gương của cán bộ Đoàn, định hướng cho thanh niên rèn luyện theo tiêu chí “Tâm trong-Trí sáng-Hoài bão lớn”. Đoàn Thanh niên Cộng sản tham mưu cho các cấp ủy đảng, chính quyền định kỳ gặp gỡ, trao đổi, đối thoại với thanh niên. Nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên, chủ động nắm bắt, dự báo tình hình tư tưởng, định hướng dư luận xã hội trong thanh niên, nhất là ở các thành phố lớn và địa bàn nhạy cảm. Phối hợp với các cấp, các ngành tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật, đấu tranh, phê phán, uốn nắn nhận thức lệch lạc, biểu hiện sai trái trong cán bộ, đoàn viên, thanh niên.

Thứ hai, đầu tư cho giáo dục, trong đó có giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thế hệ trẻ là nhiệm vụ chiến lược, lâu dài, quan trọng, đòi hỏi phải có sự quan tâm, đầu tư thích đáng. Để bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, đạo đức và lối sống văn hóa cho thế hệ trẻ, việc đầu tư cho giáo dục được coi là rất quan trọng. Chính phủ cần đầu tư nhiều hơn cho giáo dục và nâng cao chất lượng giáo dục, bao gồm cả giáo dục chính trị – lý luận để bồi dưỡng lòng yêu nước, tự hào dân tộc. Ngoài ra, tổ chức các hoạt động văn hóa – nghệ thuật và xây dựng các chương trình giáo dục ngoại khóa cũng là các giải pháp hiệu quả giúp thế hệ trẻ phát triển tinh thần yêu nước, tự hào dân tộc và có lối sống văn hóa tốt hơn. Ngoài ra, tăng cường giáo dục thông qua phương tiện truyền thông cũng được coi là một công cụ hiệu quả để giáo dục và tạo ra những ảnh hưởng đến nhận thức của thanh niên. Chính phủ cần đầu tư vào việc sản xuất các chương trình truyền hình, phim ảnh, sách báo, tạp chí… có tính chất giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa, nhằm giúp thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về lịch sử, văn hóa và truyền thống của dân tộc.

Thứ ba, tiếp tục thực hiện và triển khai tổ chức những phong trào hành động cách mạng có ý nghĩa thiết thực trong thanh niên. Qua các hoạt động tham gia, cống hiến cho cộng đồng và xã hội, thanh niên có thể rèn luyện và phát triển các kỹ năng quản lý, tổ chức, tăng cường sự tự tin, trách nhiệm và lòng tự hào dân tộc. Các phong trào hành động cách mạng cũng là một cách để thanh niên thể hiện lòng yêu nước, tự hào dân tộc và sẵn sàng đóng góp cho sự phát triển của đất nước. Nó giúp cho thanh niên phát triển tinh thần tự hào, tự tôn và nhận thức được trách nhiệm của mình đối với cộng đồng và xã hội.

Thứ tư, nâng cao ý thức trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, đoàn thể trong việc giáo dục, bồi dưỡng thế hệ trẻ. Các cơ quan chính quyền, tổ chức đoàn thể, gia đình cần tạo điều kiện thuận lợi cho thanh niên tham gia các hoạt động tình nguyện, giúp đỡ cộng đồng và góp phần xây dựng đất nước. Ngoài ra, cần tăng cường kiểm tra, giám sát, đánh giá và rà soát kết quả giáo dục, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa và lòng yêu nước của thế hệ trẻ.

4. Kết luận

Bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa, nâng cao lòng yêu nước và tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ là vô cùng quan trọng. Công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, truyền thống cần đổi mới bằng nhiều hình thức phong phú và đa dạng nội dung và cách thức học tập lý luận chính trị. Đầu tư cho giáo dục, trong đó có giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa là nhiệm vụ chiến lược, lâu dài, quan trọng và đòi hỏi sự quan tâm và đầu tư thích đáng. Các hoạt động văn hóa – nghệ thuật và chương trình giáo dục ngoại khóa cũng là giải pháp hiệu quả để thúc đẩy tinh thần yêu nước, tự hào dân tộc và có lối sống văn hóa tốt hơn cho thế hệ trẻ. Cuối cùng, việc tăng cường giáo dục thông qua phương tiện truyền thông cũng là cách hiệu quả để giáo dục và ảnh hưởng đến nhận thức của thanh niên.

Tài liệu tham khảo
  1. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, NXB. Chính trị Quốc gia – Sự thật, 2011
  2. Bach Xuan Tran, Long Hoang Nguyen, Giang Thu Vu, Huong Thi Le, Hinh Duc Nguyen, Vuong Quan Hoang, Phuong Viet La, Duc Anh Hoang, Nhue Van Dam, Thu Trang Vuong, Huong Lan Thi Nguyen, Carl A. Latkin, Melvyn W.B. Zhang, Cyrus S.H. Ho, Roger C.M. Ho, Online peer influences are associated with receptiveness of youths: The case of Shisha in Vietnam, Children and Youth Services Review,Volume 99, 2019, Pages 18-22.
  3. Ngo, Anh D., Michael W. Ross, and Eric A. Ratliff. “Internet influences on sexual practices among young people in Hanoi, Vietnam.” Culture, health & sexuality 10.S1 (2008): S201-S213.
  4. Nguyễn Thị Đan Thụy. Giáo dục đạo đức, lối sống cho thanh viên Việt Nam hiện nay: Thực trạng và giải pháp, Tạp chí nghiên cứu Ấn độ và Châu Á, số 2(99), tr.73-79, 2021.