1. Phương pháp câu hỏi kiểm soát
Phương pháp câu hỏi kiểm soát, còn được gọi là Phương pháp Socrates, là một phương pháp truyền thống trong triết học và giáo dục. Phương pháp này đã được đặt tên theo Socrates, nhà triết học Hy Lạp nổi tiếng, người được coi là người sáng lập phương pháp này.
Socrates đã sử dụng phương pháp này để thúc đẩy những người xung quanh ông suy nghĩ sâu sắc hơn về các vấn đề quan trọng. Ông sẽ đặt câu hỏi và khơi gợi cuộc trao đổi giữa mình và đối tác của mình, và thông qua đó giúp họ tìm ra câu trả lời của chính mình.
Phương pháp câu hỏi kiểm soát đã được sử dụng trong giáo dục để khuyến khích học sinh tìm kiếm kiến thức và khám phá thế giới quanh họ thông qua việc đặt câu hỏi và tìm kiếm câu trả lời. Đây là một phương pháp rất hiệu quả để giúp học sinh học hỏi và trau dồi kỹ năng suy luận và phân tích.
Với phương pháp này, giáo viên sẽ đặt câu hỏi và khơi gợi cuộc trao đổi giữa mình và học sinh, và giúp họ tự tìm kiếm câu trả lời của mình thông qua việc đưa ra các câu hỏi tiếp theo. Bằng cách này, học sinh sẽ tự tin hơn trong việc tìm kiếm câu trả lời và có thể áp dụng kỹ năng đó vào các vấn đề khác trong cuộc sống của họ.
Phương pháp câu hỏi kiểm soát là một phương pháp quan trọng trong giáo dục và giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy sáng tạo và độc lập. Nó cũng thể hiện tinh thần của Socrates, người luôn khuyến khích con người suy nghĩ sâu sắc và khám phá thế giới quanh họ thông qua việc đặt câu hỏi.
2. Phương pháp xây dựng câu hỏi kiểm soát
Trong cuốn sách Hướng dẫn về nghệ thuật đặt câu hỏi Socratic (2006), Richard Paul và Linda Elder đã xây dựng 6 loại câu hỏi Socratic, bao gồm:
Câu hỏi làm rõ (Clarification):
Đây là loại câu hỏi được sử dụng để yêu cầu người đối diện giải thích ý nghĩa của các thuật ngữ, khái niệm hoặc các ý tưởng khác. Ví dụ: Bạn có thể giải thích ý nghĩa của từ “bất bình đẳng giới” không?
Câu hỏi thăm dò giả định (Probing Assumptions):
Loại câu hỏi này nhằm khám phá và làm rõ những giả định đằng sau các tuyên bố và quan điểm. Những câu hỏi như “Bạn dựa vào những giả định gì để đưa ra tuyên bố này?” hoặc “Có thể có những giả định khác mà chúng ta đang bỏ qua không?” có thể giúp cho người trả lời suy nghĩ sâu hơn về những giả định đang hướng dẫn cho suy nghĩ và hành động của mình.
Câu hỏi tìm lý do và bằng chứng (Probing Reasons and Evidence):
Loại câu hỏi này nhằm tìm kiếm lý do và bằng chứng để chứng minh tính đúng đắn của quan điểm hoặc tuyên bố. Ví dụ như “Bạn có thể cung cấp cho chúng ta thêm bằng chứng để hỗ trợ tuyên bố của bạn không?” hoặc “Tại sao bạn lại tin rằng điều này đúng?”. Các câu hỏi này khuyến khích người trả lời suy nghĩ cẩn thận về lý do và bằng chứng để có được quan điểm và tuyên bố chính xác.
Câu hỏi về góc nhìn và quan điểm (Viewpoints and Perspectives)
Loại câu hỏi này giúp người trả lời hiểu rõ hơn về các quan điểm và góc nhìn khác nhau về vấn đề. Điều này giúp tăng cường tính đa dạng và sáng tạo trong suy nghĩ, đồng thời giúp tránh đưa ra nhận định quá sức chủ quan. Ví dụ: Bạn nghĩ ai có thể có quan điểm khác với bạn về vấn đề này? Nếu bạn là một người hoàn toàn khác, bạn có quan điểm khác với bạn hiện tại không? Nếu bạn đứng ở vị trí của người khác, bạn sẽ nghĩ như thế nào về vấn đề này?
Câu hỏi về hàm ý và hệ quả (Probing Implications and Consequences)
Câu hỏi này nhằm khám phá những hậu quả và tác động tiềm năng của một quan điểm hoặc hành động. Nó giúp người đối thoại hiểu rõ hơn về những hậu quả của quan điểm và hành động của mình. Một số câu hỏi ví dụ:
- Nếu chúng ta thực hiện hành động này, liệu điều gì có thể xảy ra?
- Hậu quả tiêu cực nào có thể xảy ra nếu chúng ta không thực hiện hành động này?
- Nếu chúng ta theo quan điểm này, thì điều gì có thể xảy ra trong tương lai?
Câu hỏi về bản chất của chính câu hỏi ban đầu (Questions about Questions)
Loại câu hỏi này nhằm giúp người trả lời hiểu rõ hơn về câu hỏi ban đầu, xác định được các giả định, tác động và hệ quả của câu hỏi đó. Ví dụ:
- Câu hỏi này mang tính chất gì?
- Câu hỏi này giúp ta suy nghĩ về những gì?
- Câu hỏi này mang tính cách thúc đẩy suy nghĩ hay khám phá?
3. Ví dụ minh họa để thảo luận nhóm về vấn đề bất bình đẳng giới
Vấn đề bất bình đẳng giới là một chủ đề nhạy cảm và phức tạp, nhưng phương pháp Socrates có thể được sử dụng để thảo luận và tìm hiểu ý kiến của các thành viên trong nhóm. Dưới đây là một ví dụ về cách áp dụng phương pháp Socrates để thảo luận về vấn đề này trong một nhóm sinh viên đại học:
- Nhóm sinh viên được yêu cầu thảo luận về vấn đề bất bình đẳng giới.
- Người dẫn chương trình của nhóm đưa ra một câu hỏi ban đầu: “Bạn nghĩ gì về việc phụ nữ thường bị trả lương thấp hơn so với đàn ông trong cùng một vị trí công việc?”
- Một số thành viên trong nhóm đồng ý rằng đó là một vấn đề thực tế và nên được giải quyết, trong khi một số người khác không chắc chắn về sự bất bình đẳng này.
- Người dẫn chương trình tiếp tục hỏi: “Bạn có nghĩ rằng việc trả lương thấp hơn cho phụ nữ có thể được giải quyết bằng cách tăng cường quyền lợi của phụ nữ trong doanh nghiệp?”
- Một số thành viên trong nhóm đồng ý rằng tăng cường quyền lợi của phụ nữ có thể giúp giải quyết vấn đề bất bình đẳng giới, trong khi một số người khác nghĩ rằng điều này có thể không đủ.
- Người dẫn chương trình tiếp tục hỏi: “Vậy bạn nghĩ giải pháp nào khác có thể giải quyết vấn đề bất bình đẳng giới?”
- Thành viên trong nhóm đưa ra ý kiến rằng cần phải có những chính sách công bằng về lương và việc làm cho phụ nữ. Một số người khác nghĩ rằng giáo dục và đào tạo có thể giúp phụ nữ cải thiện vị trí và thu nhập của họ.
- Người dẫn chương trình tiếp tục hỏi: “Tại sao bạn nghĩ vậy?”
- Nhóm bắt đầu thảo luận chi tiết hơn về các ý kiến và lập luận của mỗi người.
Như vậy, phương pháp Socrates giúp nhóm thảo luận tập trung vào việc đặt câu hỏi và khám phá ý tưởng, giúp các thành viên trong nhóm hiểu rõ hơn về vấn đề bất bình đẳng giới và phát triển các giải pháp để giải quyết vấn đề này.